Christopher Richard Wynne Nevinson: Returning to the Trenches, 1916

Cartes postales από τα ταξίδια του Νίκου Καββαδία (Μαραμπού V)


1935


Αυτή είναι η πέμπτη σειρά από τις cartes postales, που θα έστελνε ο Καββαδίας από τα ταξίδια του. Ακολουθήσαμε τα λιμάνια του Μαραμπού (Άγρα 1990), όπως αναφέρονται στα ποιήματά του με τη σειρά, και φτάσαμε στο τέλος. Τα μόνα τοπωνύμια που αφήσαμε είναι η Αθήνα κι ο Πειραιάς, για τα οποία θα ακολουθήσει μια ακόμη σειρά με παλιές φωτογραφίες. Θα είναι ενθύμια για τον τόπο από όπου έφευγε ο Καββαδίας, ή όπου τον έπιανε "των αναχωρήσεων η μανία".   

Να υπενθυμίσω ότι,  για να διασταυρώσω τα τοπωνύμια, χρησιμοποίησα το "Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία" (Άγρα,  1992) του Γιώργου Τράπαλη. Από αυτό είναι συνήθως οι πρώτες επεξηγήσεις. Ότι έχω προσθέσει εγώ είναι με πλάγια γραμματοσειρά. Όπου έχω χρησιμοποιήσει άλλη βιβλιογραφία σχετική με τον Καββαδία και το έργο του, την αναφέρω κατά περίπτωση. Πολλές πληροφορίες προέρχονται από το http://en.wikipedia.org και φυσικά από αναζητήσεις στο google.
Οι φωτογραφίες προέρχονται, όλες, από προσωπική μου έρευνα στο διαδίκτυο. 
Οι ιστοσελίδες, που χρησιμοποίησα κυρίως, είναι:
και επίσης πολλές ιστοσελίδες των τοπικών αρχών κάθε περιοχής.



Κανάλι Saint George



St George' s Channel Χαλκογραφία του Joseph Gray 1930. 
"Early Morning Irish Sea" θαλασσογραφία του Bernard Finnigan Gribble. 
Ο φάρος του Smalls στο Pembrokeshire, που χτίστηκε το 1861 και λειτουργεί μέχρι και σήμερα. 
To "Lady Evelyn" τροχήλατο ατμόπλοιο που έκανε τοπικά ταξίδια στο Κανάλι το Μεσοπόλεμο. 

"Στις πολιτείες του Καναλιού..."


"Όσοι περνούν το τρομερό κανάλι του Sain George
κι ορθοπλωρίζουνε για κει που κυβερνάει το πούσι..."
           Coaliers


Κανάλι ή Saint George's Channelκανάλι ανάμεσα στην Ιρλανδία και την Ουαλία.  Οι Ουαλοί το ονομάζουν Sianel San Siôr και οι Ιρλανδοί Muir Bhreatan. Πρόκειται για ένα θαλάσσιο κανάλι που συνδέει προς τα βόρεια τη Θάλασσα της Ιρλανδίας με την Κελτική Θάλασσα προς τα νοτιοδυτικά. Είναι σχετικά αβαθές, με 55 μέτρα ελάχιστο βάθος και 113 μέγιστο, ρεύματα που φτάνουν τα 6,5 χλμ. την ώρα, ταραγμένα νερά, απόκρημνες ακτές και συχνή ομίχλη. Γι' αυτό και ο Καββαδίας το ονομάζει "τρομερό".

Την εποχή του Μαραμπού, βέβαια, η ονομασία "Saint George’s Channel" περιέγραφε ακόμη όλη τη θαλάσσια περιοχή που χωρίζει τη Μεγάλη Βρετανία από την Ιρλανδία, γι’ αυτό και ήταν πρακτικά συνώνυμο με την "Θάλασσα της Ιρλανδίας" ή το "ιρλανδικό κανάλι". Ο διαχωρισμός τους έγινε αργότερα, τη δεκαετία του 50. Από τη δεκαετία του 70 το κομμάτι εκείνο του Ατλαντικού μεταξύ της δυτικής Αγγλίας και του ανατολικού Munster επικράτησε να ονομάζεται "Κελτική Θάλασσα". 

Στην Ιρλανδία ως "Κανάλι του Αγίου Γεωργίου" στις μέρες μας αναφέρονται μόνο στο στενότερο τμήμα του καναλιού, μεταξύ του Carnsore point στο Wexford και το ακρωτήριο του Saint David στο Pembrokeshire. Ωστόσο, παραμένουν στην καθομιλουμένη φράσεις όπως "περνάω το κανάλι", για τα ταξίδια στην Αγγλία, ή "διακαναλικό πρωτάθλημα" κ.α. 

Η ονομασία "Κανάλι του Αγίου Γεωργίου" καταγράφεται επίσημα για πρώτη φορά στα τέλη του 16ου αιώνα. Προέρχεται από ένα μύθο του 14ου αιώνα, ότι ο Άγιος Γεώργιος ταξίδεψε στην Βρετανία, η οποία τότε ήταν Ρωμαϊκή κτήση, από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέσω αυτού του καναλιού και γι’ αυτό και φέρει το όνομά του. Ο μύθος τονίζει την ηρωική αρχετυπική εικόνα του Αγίου - που είναι ο προστάτης της Βρετανίας - αφού τον φέρνει στην Αγγλία από την ταραγμένη και δύσκολη θάλασσα, έστω κι αν αυτό είναι από τα δυτικά.





Λίβερπουλ
Λίβερπουλ, η παραποτάμια περιοχή Pier Haid στις όχθες του Mersey.



Λίβερπουλ, η William Brown street από ψηλά με τη βιβλιοθήκη του Picton δεξιά, το 1919.

Στην καρδιά του Λίβερπουλ, τη Lime street με το περίφημο νεοκλασικό St.George's Hall το 1924.

Λίβερπουλ, η είσοδος στο τούνελ Queensway, που διασχίζει τον ποταμό Mersey, ένα χρόνο μετά τη διάνοιξη του το 1935.

Λίβερπουλ, στις αποβάθρες.

Λίβερπουλ, διακρίνονται τα τρία περίφημα κτίρια γραφείων των Royal Liver Assurance, Cunard Lines και Mersey Docks and Harbour Board τη δεκαετία του 20.

Λίβερπουλ, στις αποβάθρες.


"Στις πολιτείες του Καναλιού στο Λίβερπουλ, στο Σουάνς..."
          Coaliers



Λίβερπουλ: Λιμάνι της Αγγλίας. Το Λίβερπουλ είναι μια από τις μεγαλύτερες και γνωστότερες  πόλεις της Βρετανίας. Ένα λιμάνι χτισμένο στις εκβολές του ποταμού Mersey στην θάλασσα της Ιρλανδίας. Αποτέλεσε κέντρο μαζικής αστικοποίησης κατά την βιομηχανική επανάσταση και κεντρικό λιμάνι για την ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυσιπλοϊας και γενικότερα της βρετανικής αποικιοκρατίας. Πρόκειται για ναυτική πόλη. Το λιμάνι του Λίβερπουλ - και όλα τα βρετανικά λιμάνια - συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της βιομηχανίας, όχι μόνο μέσω των εξαγωγών των εμπορευμάτων, αλλά και μέσω της εισαγωγής πρώτων υλών και, κυρίως, τροφής για τις τεράστιες αστικές μάζες. Κεντρική σημασία σε αυτή τη διαδικασία είχε το δυτικό δουλεμπόριο αφού, μέχρι το 19ο αιώνα που σταμάτησε, υπολογίζεται ότι μέσω πλοίων του Λίβερπουλ διακινήθηκαν τα 2/3 των δούλων από την Αφρική προς το νέο κόσμο. Τα βιομηχανικά προϊόντα ανταλλάσσονταν στην Αφρική με σκλάβους, οι οποίοι με τη σειρά τους ανταλλάσσονταν στον νέο κόσμο με ζάχαρη, καπνό, βαμβάκι κ.α. τα οποία πάλι μέσω του Λίβερπουλ έφταναν στην Βρετανία. Η παύση του δουλεμπορίου οδήγησε πολλούς εμπόρους και εφοπλιστές στην επέκταση στις κατασκευές φτηνών κατοικιών για να καλύψουν τις ανάγκες της μαζικής αστικοποίησης. Αυτή η δραστηριότητα ευθύνεται για την τεράστια οικιστική ανάπτυξη του Λίβερπουλ γύρω από την προκυμαία (τα περίφημα docks) κυρίως με άθλιες παραγκουπόλεις. 

Το
19ο αιώνα με την εμφάνιση της ατμομηχανής το Λίβερπουλ φτάνει στο απόγειο της ανάπτυξης του. Το δε βάθος του Mersey, που επιτρέπει στα όλο και μεγαλύτερα ατμόπλοια να τον διαπλέουν, γιγαντώνει τη ναυσιπλοΐα εις βάρος των λιμανιών του Λάνκαστερ και του Μπρίστολ κι ακόμη και αυτού του Λονδίνου, που είναι πιο ρηχά. Χτίζονται τεράστιας έκτασης υποδομές για το λιμάνι - ο Αμερικάνος συγγραφέας Herman Melville, έκθαμβος από τον όγκο του γρανίτη που χρησιμοποιήθηκε, τις συγκρίνει με τις πυραμίδες της Αιγύπτου. Ο πλούτος που συσσωρεύεται οδηγεί και στην κατασκευή τεράστιων και μεγαλόπρεπων κτιρίων, τα οποία δεσπόζουν στο τοπίο και επιβάλλονται στην κουλτούρα της πόλης μέχρι και σήμερα. Την εποχή του Μαραμπού το Λίβερπουλ ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας και περίπου το 40% του παγκόσμιου εμπορίου περνά από το λιμάνι του.

Το Λίβερπουλ - όπως και όλες οι πόλεις της βιομηχανικής έκρηξης - χαρακτηρίζεται από τεράστια αίγλη και πλούτο και ταυτόχρονα από μαζική φτώχεια και αθλιότητα. 

"Ένα βρακί ασιδέρωτο φοράνε βρωμερό
 και μια φανέλα από φιλέ χειμώνα καλοκαίρι,
 ένα μαντήλι της φωτιάς δεμένο στο λαιμό
 και περπατάν τρεκλίζοντας πιασμένοι από το χέρι". 

Οι μάζες, που εργάζονται σκληρά στην βιομηχανία και στη ναυσιπλοΐα, έχουν τις δικές τους παραδόσεις και τη δική τους σκληρή - ποτισμένη από το αλκοόλ - κουλτούρα. Σε αυτήν αναφέρεται εδώ ο Καββαδίας. 






Σουάνς

Swansea: οι προκυμαίες από ψηλά στα μέσα της δεκαετίας του 20'.

Swansea docks: θέα από το λόφο του Kilvey.

Swansea: στην περιοχή της 4ης προκυμαίας τη δεκαετία του 30'.

Swansea: γενική άποψη 1921.

Swansea: Το Mumbles Pier.

"Στις πολιτείες του Καναλιού στο Λίβερπουλ, στο Σουάνς..."
          Coaliers



Σουάνς: Το Swansea της Ουαλίας. Η μεγαλύτερη πόλη της Ουαλίας στο κανάλι του Bristol που φημίζεται για τα ύπουλα, από τις δυνατές παλίρροιες, νερά του. Το Swansea είναι χτισμένο στις εκβολές του ποταμού Tawe στη βόρεια πλευρά του καναλιού και καλύπτεται δυτικά από την χερσόνησο Gower. Το λιμάνι του στον ομώνυμο όρμο αποτελεί ένα από τα ελάχιστα ασφαλή σημεία του καναλιού, αφού στην απέναντι αγγλική πλευρά δεν υπάρχουν καθόλου όρμοι. Η πόλη έχει μακρά ναυτική ιστορία (θεωρείται ότι ήταν σημείο ανεφοδιασμού και ανταλλαγής των Βίκινγκς), αποκτά όμως και τεράστια βιομηχανική σημασία μέχρι περίπου τον ΙΙ Παγκόσμιο πόλεμο. Την εποχή του Μαραμπού το Swansea αποτελεί ακόμη ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής μεταλλευμάτων - κυρίως χαλκού - στον κόσμο. Το 60% της παγκόσμιας παραγωγής χαλκού παραγόταν στα εργοστάσια του και διακινούταν μέσα από τις προκυμαίες του. Εκτός αυτού, οι γύρω περιοχές είχαν τεράστια κοιτάσματα άνθρακα. Κάρβουνο, χαλκός, ψευδάργυρος και κασσίτερος, στοές, εργοστάσια, δεξαμενές, φράγματα στο ποτάμι, κανάλια και άλλες τεράστιες κατασκευές για τις υποδομές της ναυτιλίας. Μαζικότητα, που προέρχεται κυρίως από πληθυσμούς των επαρχιών της Ουαλίας, φτώχεια και μόλυνση που κάνει τη ζωή αφόρητη, καταστρέφει την ατμόσφαιρα, τη θάλασσα και την παραδοσιακή για την περιοχή αλιεία οστράκων.

Το Swansea είναι και η γενέτειρα του ποιητή Dylan Thomas, που ήταν κατά τι νεότερος του Καββαδία. Η πρώτη του ποιητική συλλογή εκδόθηκε εδώ το 1934 - ένα χρόνο μετά το Μαραμπού, ενώ ποιήματά του εκδίδονταν ήδη στα λογοτεχνικά περιοδικά και τις εφημερίδες της εποχής. Δύο σπουδαίοι ποιητές στην ίδια πόλη (γιατί ο Καββαδίας εκείνη την εποχή είχε όντως ταξιδέψει στο Swansea, σε αντίθεση με τα περισσότερα λιμάνια που αναφέρει στο Μαραμπού), ίσως στους ίδιους δρόμους και - με δεδομένo το πάθος προς το αλκοόλ και των δύο - ίσως και σε διπλανά τραπέζια σε κάποιο μπαρ. Άγνωστοι μεταξύ τους και όμως  επηρεασμένοι και οι δύο από τους καταραμένους ποιητές, γράφουν και οι δύο μια ιδιαίτερη ποίηση με έντονους συμβολισμούς, που δεν κατατάσσεται εύκολα σε ρεύματα.  

Ο ίδιος ο Dylan Thomas γράφει για το Swansea: "Γεννήθηκα σε μια μεγάλη Ουαλική βιομηχανική πόλη στις αρχές του Μεγάλου Πολέμου: μια άσχημη μα γοητευτική πόλη (ή τουλάχιστον έτσι ήταν - και είναι - για μένα)". Στα ποιήματά του συχνά συναντά κανείς αναφορές στη θάλασσα, τους βράχους, την καταχνιά και τα κανάλια της παράκτιας πόλης του.

Σχετικά με τα Coaliers

Σε ένα γράμμα του στην αδελφή του Τζένια, με ημερομηνία 30.8.35 και αναφορά Bristol Channell ο Καββαδίας περιγράφει, με άλλα λόγια, ότι και στο ποίημα Coaliers:

"Έχει πέσει πολύ πούσι. Ψιλοβρέχει. Βαστάει ο καιρός που σ' ενθουσιάζει. Το παπόρι καθώς είναι ξεφόρτωτο κάνει γρήγορο πότζι. Γύρω μας σφυρίζουν, κλαίνε θα μπορούσε να πει κανείς, τα καραβοφάναρα. Τα Coaliers περνάν από δίπλα μας, μανουβράρουν και φεύγουν..."


Από: Καββαδίας Ν. Γράμματα στην αδελφή του Τζένια και στην Έλγκα. 
Εκδόσεις  Άγρα.


Στο γλωσσάρι του Τράπαλη τα Coaliers επεξηγούνται ως "καρβουνάδικα πλοία". Στις σημειώσεις ωστόσο που συνοδεύουν τα γράμματά του Καββαδία στην παραπάνω έκδοση (επιμέλεια Μ. Βασιλείου, Σ. Πετσόπουλου και Ε. Καββαδία), παρ' όλο που υπάρχει αναφορά στο γλωσσάρι του Τράπαλη, επεξηγούνται ως "Καρβουνιάρικα. Πλοία που χρησιμοποιούσαν για κίνηση κάρβουνο". Οι επιμελητές της έκδοσης θεώρησαν ως συνώνυμα το "καρβουνιάρικο" και το "καρβουνάδικο" και παρερμήνευσαν. 

Ο Τράπαλης έχει δίκιο, πρόκειται για πλοία - φορτηγίδες - που μεταφέρουν κάρβουνο και επιτρέπουν την ανθράκευση των ατμόπλοιων εν πλω ή όταν είναι αρόδο. Η ανθράκευση εν πλω και η κατ' επέκταση μεγάλη χρήση των πλοίων αυτών, ήταν μία από τις ανακαλύψεις του Ι Παγκοσμίου Πολέμου. Χρησιμοποιήθηκε για την βελτίωση της στρατηγικής αποτελεσματικότητας των μεγάλων θωρηκτών, που είχαν τεράστιες ανάγκες σε κάρβουνο. Τα μεγάλα αυτά πλοία μετέφεραν τεράστιες ποσότητες κάρβουνου, του οποίου το βάρος μείωνε την ταχύτητά τους. Αν κέρδιζαν σε ταχύτητα μειώνοντας τα φορτία, έχαναν σε αυτονομία, αφού έπρεπε συχνότερα να ανεφοδιάζονται σε λιμάνια. Η ανθράκευση εν πλω έδινε τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα. Μετά τον πόλεμο αυτή η πρακτική χρησιμοποιήθηκε και στην ναυσιπλοΐα, αφού έτσι μείωνε τους χρόνους μεταφοράς και μείωνε και το κόστος κατασκευής όλο και μεγαλύτερων υποδομών ανθράκευσης στα λιμάνια. 

Η ανθράκευση εν πλω ήταν ένα "πανηγύρι", όπου συμμετείχε όλο το πλήρωμα, εκτός βέβαια των αξιωματικών. Οι ναύτες φτυάριζαν κάρβουνο και κουβαλούσαν τα σακιά ή τα κοφίνια που μετέφεραν οι γερανοί από το coalier στο πλοίο. Ήταν μια βρώμικη και βαριά συλλογική  εργασία, που διανθίζονταν από αστεία, τραγούδια και διάφορα άλλα - όταν το επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες.



Ανθράκευση αρόδο.

Ένα ανοιχτό καρβουνάδικο (coalier).

Ανθράκευση εν πλω.



Οι "καρβουνάδες".

    

Σέφιλντ


Το Σέφιλντ στο μεσοπόλεμο, θέα από το Πανεπιστήμιο.

Σέφιλντ: η περίφημη οδός Πίνστον το 1929.

Το παλιό Δημαρχικό Μέγαρο του Σέφιλντ.

Το Σέφιλντ με τα φουγάρα της άλλοτε κραταιάς βιομηχανίας του σε πλήρη λειτουργία.

"...κάτι μαχαίρια ναυτικά του Σέφιλντ σκουριασμένα..."
         Μαύρη λίστα

Σέφιλντ: Πόλη της κεντρικής Αγγλίας. Το Sheffield στο νότιο Yorkshire χτισμένο σε μια κοιλάδα που διασχίζουν πέντε ποταμοί, μεταξύ των οποίων ο μεγαλύτερος Don και ο Sheaf (από τον οποίο ονομάστηκε και η πόλη). Τυπική αγγλική βιομηχανική πόλη, που από τις αρχές του 19ου αιώνα και μέχρι περίπου την εποχή του Μαραμπού αύξανε τον πληθυσμό της κατά 50% κάθε δεκαετία. 

Το σύστημα των καναλιών των ποταμών του και ο σιδηρόδρομος διευκολύνουν την διόγκωση της βιομηχανίας. Πολλά ανθρακορυχεία, μεταλλωρυχεία και τεράστια μεταλλουργία. Εδώ ανακαλύπτονται για πρώτη φορά τεχνικές για την κατασκευή πυρίμαχου και ανοξείδωτου χάλυβα. Το Σέφιλντ γίνεται ονομαστό για το σίδηρο και το χάλυβα, με τον οποίο τροφοδοτεί την παγκόσμια βιομηχανία, καθώς και για διάφορα εξαρτήματα και εργαλεία. Γι' αυτό και στο ποίημα ο Καββαδίας κάνει λόγο για τα ονομαστά ναυτικά μαχαίρια του Σέφιλντ.  

Πυκνοκατοικημένες, πρόχειρα κατασκευασμένες, φτωχικές περιοχές, βιομηχανίες και μόλυνση κάνουν τον George Orwell να μνημονεύσει το Σέφιλντ σαν την "πιο άσχημη πόλη του παλαιού κόσμου". Την εποχή του Μαραμπού στις αρχές της δεκαετίας του 30 θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια, ανεργία, αλκοολισμό και εξαθλίωση που προέκυψε από την πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση.   





Penang

Penang 1920.

Penang: η αποβάθρα του Swettenham (προς τιμή του Βρετανού επίτροπου που την έχτισε). Θέα από τη θάλασσα 1930.

Penang: η αποβάθρα του Swettenham 1924. 

Penang: Ένα από τα ατμόπλοια (αριστερά) της εταιρείας Norddeutscher Lloyd στο Swettenham Pier φορτώνει καπνό για την Ολλανδία. 


"...ή σε τσουβάλια απ' το Penang μπαχαρικά γιομάτα."
         Μαύρη λίστα





Penang: το Georgetown στον Ινδικό // το Prince de Galle στη Μαλαισία. Τo Penang αποτελεί μια ολόκληρη περιοχή και διοικητική περιφέρεια της χερσονήσου της Μαλαισίας, η οποία περιλαμβάνει το ομώνυμο νησί Penang (ή Prince of Walles) με ομώνυμη πρωτεύουσα και λιμάνι (ή Georgetown). Πρόκειται για Βρετανική αποικία που ουσιαστικά απέσπασαν με δόλο οι Βρετανοί τον 18 αιώνα από τον Μαλαίο σουλτάνο του Kedah, υποσχόμενοι στρατιωτική προστασία από τις επιθετικές βλέψεις του Σιάμ και της Μπούρμας. Τη βοήθεια αυτή δεν την πρόσφεραν ποτέ και όταν ο Σουλτάνος προσπάθησε να ανακαταλάβει το νησί, τον κατατρόπωσαν και τον εξανάγκασαν και σε μεγάλη χρηματική αποζημίωση. 

Το Penang κατόπιν αναπτύχθηκε σε στενή σχέση με την ιστορία της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών. Το νησί μετονομάστηκε σύντομα σε Prince of Walles και το λιμάνι του σε Georgetown. Για τους Βρετανούς ήταν ένα καλό λιμάνι για το εμπόριο τους στην περιοχή καθώς και ένα αποτελεσματικό μέτρο για τον περιορισμό της εξάπλωσης των Γάλλων στην Ινδοκίνα. Ταυτόχρονα ανακηρύσσουν το Georgetown ελεύθερο δασμών καταφέρνοντας δυνατό πλήγμα στα Ολλανδικά λιμάνια στη Σουμάτρα και αλλού στην ευρύτερη περιοχή. 

Το Penang αναπτύσσεται ραγδαία σε πληθυσμό (με Κινέζους μετανάστες κυρίως, αλλά και Μαλαίους και άλλους) και υποδομές και την εποχή του Μαραμπού ανθεί ακόμη ως Βρετανικό λιμάνι στον Ινδικό Ωκεανό που διακινεί τεράστιες ποσότητες μπαχαρικών, τσαγιού και καπνού.